သြဇာကြီးမားသည့် အီရန်တပ်မှူး ကက်ဆန် ဆိုလေမန်နီကို အမေရိကန်က သတ်ဖြတ်လိုက်ခြင်းသည် အီရန်၏ နိုင်ငံတကာ၊ အထူးသဖြင့် အစ္စလမ်မစ် ကမ္ဘာမှ အချိတ်အဆက်များကို မီးမောင်းထိုးပြနေသည်။
အရှေ့အလယ်ပိုင်းပြင်ပ မွတ်စလင်ကမ္ဘာမှ မည်သည့်နိုင်ငံများသည် အီရန်နှင့်အတူ ရပ်တည်မည် သို့မဟုတ် လက်စားချေရန် ကြိုးစားရာတွင် ကူညီမည်ကို အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက အနီးကပ် စောင့်ကြည့်နေသည်။
အီရန်နိုင်ငံသည် ကမ္ဘာ့အကြီးမားဆုံး မွတ်ဆလင်နိုင်ငံဖြစ်သည့် အင်ဒိုနီးရှားနှင့် မလေးရှား အပါအဝင် နိုင်ငံတကာ မွတ်စလင်အသိုင်းအဝန်းက ထောက်ခံမှုရရှိရေးအတွက် ထိုသတ်ဖြတ်မှုကို အသုံးချနေသည်။
ထိုနှစ်နိုင်ငံစလုံးကို နိုင်ငံတကာက အလယ်အလတ်များအဖြစ် သတ်မှတ်ထားကြသည်။ ထိုအစိုးရများနှင့် ပြည်သူများ မည်သည့်ဘက်ကရပ်သည်ဆိုသော အချက်သည် ဆိုလေမန်နီကို သတ်ဖြတ်ပြီးနောက် အီရန်ကို အထီးကျန်အောင်လုပ်ရန် အမေရိကန်၏ အားထုတ်မှု မည်မျှ အလုပ်ဖြစ် မဖြစ်ကို ပြသသည်။
တရားဝင်အဆင့်တွင် အီရန်၊ မလေးရှားနှင့် အင်ဒိုနီးရှားတို့သည် အစ္စလမ်မစ် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရေးအဖွဲ့ OIC အစိတ်အပိုင်းအဖြစ် အတူတကွရှိကြသော်လည်း တင်းမာမှုများရှိနေသည်။အရှေ့တောင်အာရှမှ မွတ်ဆလင်အများစုသည် ဆွန်နီများဖြစ်ကြပြီး အီရန်သည် ရှီးယားဖြစ်သည်။ အင်ဒိုနီးရှားတွင် မွတ်စလင် သန်း ၂၃၀ ရှိပြီး ကမ္ဘာ့စုစုပေါင်းထက် ၈ ပုံ ၁ ပုံရှိသည်။ အင်ဒိုနီးရှားတွင်နေထိုင်သည့် နိုင်ငံခြားသားများအပါအဝင် ရှီးယား တသန်းပင် မရှိပေ။
မလေးရှားနှင့် အင်ဒိုနီးရှားမှ အစ္စလမ်မစ် အာဏာပိုင်များသည် ရှီးယားလှုပ်ရှားမှုကို တက်ကြွစွာ ဖိနှိပ်ထားပြီး ရှီးယား ဘာသာရေး စာများကို အသိအမှတ်မပြုပေ။ မလေးရှားသည် ရှီးယား ကိုးကွယ်သူများကိုပင် ဖမ်းဆီးသည်။
သို့သော် လွန်ခဲ့သောဆယ်စုနှစ် ၂ ခုအတွင်း ထိုနှစ်နိုင်ငံတွင် ရှီးယား အရေအတွက် တိုးလာခဲ့သည်။ အီရန်နိုင်ငံသား အများအပြား ထိုနိုင်ငံတွင် လာရောက်နေထိုင်သောကြောင့်လည်း တစိတ်တပိုင်း ပါဝင်သည်။ အီရန်နိုင်ငံသား အများအပြားတို့သည် ထိုနှစ်နိုင်ငံတွင် နေထိုင်ခွင့်ပါမစ် အလွယ်တကူရသည်ဟု မြင်ကြပြီး ကျောင်းသားအဖြစ် မှတ်ပုံတင်သူ ရှိသကဲ့သို့ စီးပွားရေးလုပ်ငန်း ထူထောင်ထားသူလည်း ရှိသည်။
အမေရိကန်က ဦးဆောင်ပြီး အီရန်ကို အရေးယူပိတ်ဆို့မှု ပြုလုပ်သောကြောင့် အီရန်နိုင်ငံသား အများအပြားတို့သည် ထိုနှစ်နိုင်ငံသို့ အပမ်းဖြေခရီး သို့မဟုတ် ပိတ်ဆို့ အရေးယူမှုကို ကျော်လွှားရန် သွားရောက်ကြသည်။
အင်ဒိုနီးရှားနှင့် မလေးရှားတွင် ပညာရှင်အဖြစ် လုပ်ကိုင်နေသော အီရန်ပညာရှင် ထောင်ချီရှိနေသည်။ ချမ်းသာသော အီရန်နိုင်ငံသားများသည် ကွာလာလမ်ပူကို အခြေစိုက်စခန်းအဖြစ်သုံးပြီး နှစ်သက်ကြသည်။ ဂျကာတာကိုမူ သူတို့၏ လွတ်လပ်သော လူမှုပတ်ဝန်းကျင်အဖြစ် နှစ်သက်ကြသည်။
မလေးရှားနှင့် အင်ဒိုနီးရှား အစိုးရများသည် ဆော်ဒီအာရေဗျနှင့် နီးကပ်သော ဆက်ဆံရေး ထူထောင်ရန် ကြိုးစားသောကြောင့် ပုံမှန်အားဖြင့် အီရန်နှင့် နီးစပ်မည်ကို စိုးရိမ်ကြသည်။ ဆော်ဒီတို့သည် နှစ်စဉ် မက္ကာသို့ လာရောက်ခွင့်ပေးသည့် ဟာ့ဂျ် ခရီးသည် အရေအတွက် ဝေစုကို ထိန်းချုပ်ထားသည်သာမက၊ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ရင်းမြစ်လည်းဖြစ်နေသည်။ ထို့အပြင် ဆော်ဒီ အစ္စလမ်မစ် အဖွဲ့အစည်းများတွင် ပညာလေ့လာနေသော မလေးရှားနှင့် အင်ဒိုနီးရှား ထောင်ချီရှိနေပြီး နှစ်နိုင်ငံစလုံးမှ ဗလီများနှင့် အစ္စလမ်မစ် အစိုးရမဟုတ်သော အဖွဲ့အစည်းများသည် ဆော်ဒီမှငွေကို ယူကြသည်။
၂၀၁၇ ခုနှစ်က အင်ဒိုနီးရှားသည် ဆော်ဒီဘုရင်ကို အင်ဒိုနီးရှားသို့ ပထမဆုံးအကြိမ် ဖိတ်ခေါ်ပြီး ကော်ဇောနီဖြင့် ကြိုဆိုသည်။ ထိုစဉ်က ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ဒေါ်လာ ၇ ဘီလျံဖိုး ရခဲ့သည်။ အင်ဒိုနီးရှားနိုင်ငံသား သန်းဝက်ခန့်သည် ဆော်ဒီအာရေဗျတွင် အများ အားဖြင့် အိမ်အကူအဖြစ် သွားရောက်လုပ်ကိုင် နေသောကြောင့် ငွေလွှဲပို့မှုလည်းမြင့်မားသည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ်က လွှဲပို့ငွေ ဒေါ်လာ ၃.၉ ဘီလျံ ရရှိသည်။
မလေးရှားနှင့် ဆော်ဒီအာရေဗျအကြား နီးကပ်သောဆက်ဆံရေးသည် ဝန်ကြီးချုပ်နာဂျစ်ရာဇတ် ၂၀၁၈ ခုနှစ်က ပြုတ်ကျချိန်တွင် စတင်ပြောင်းလဲသွားသည်။ သူ၏ဘဏ်စာရင်းမှ ငွေ သန်းပေါင်းများစွာမှာ ဆော်ဒီတော်ဝင်မိသားစုက သူ့ကိုပေးသောငွေဖြစ်သည်ဟု သူက ပြောသည်။
နာဂျစ်ကို ဆက်ခံသူ မဟာသီယာ မိုဟာမက်သည် လွန်ခဲ့သောလက OIC ထိပ်သီးဆွေးနွေးပွဲတခု ကျင်းပပြီး အင်ဒိုနီးရှား၊ ပါကစ္စတန်၊ တူရကီ၊ အီရန်နှင့် ကာတာနိုင်ငံ ခေါင်းဆောင်များကို မိန့်ခွန်းပြောစေသောအခါ စိတ်ပျက်စရာကြုံခဲ့ရသည်။ OIC တွင် ၎င်းတို့၏ ထိပ်တန်းအခန်းကဏ္ဍကို စိန်ခေါ်ခြင်းဖြစ်သည်ဟု ဆော်ဒီကမြင်ပြီး ဖိအားပေးသောကြောင့် ထိုအစည်းအဝေးမှ ပါကစ္စတန်နှင့် အင်ဒိုနီးရှားတို့ နောက်ဆုတ်သွားသည်။
တရားဝင်အားဖြင့် မလေးရှားနှင့် အင်ဒိုနီးရှားတို့သည် ဆိုလေမန်နီ သတ်ဖြတ်မှုတွင် ကြားနေကြလိမ့်မည် ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်နှင့်အီရန် မည်သူ့ကိုမျှ ထောက်ခံမည်မဟုတ်ဘဲ သံတမန်စကား၊ ငြိမ်ချမ်းရေးနှင့် တင်းမာမှုလျှော့ချရေးကိုသာ ပြောမည်ဖြစ်သည်။ ဆော်ဒီအာရေဗျသည်လည်း ထိုနှစ်နိုင်ငံအနေဖြင့် ကြားနေရန် နောက်ကွယ်မှ လုပ်ဆောင်နေသည်။
သို့သော် လက်ရှိ အမေရိကန်နှင့် ထိပ်တိုက်တွေ့မှုတွင် အီရန်ကို သာမန်နိုင်ငံသားများ အကြားတွင် ထောက်ခံကြမည်ဖြစ်သည်။
အမေရိကန် အရေးယူပိတ်ဆို့မှုတွင် အီရန်နိုင်ငံ၏ ခံနိုင်ရည်ရှိခြင်းနှင့် နျူကလီးယား ဗုံးတလုံး တည်ဆောက်နိုင်ခြင်းအတွက် မလေးရှားနှင့် အင်ဒိုနီးရှားအများအပြားက လေးစားကြသည်။ ၎င်းတို့သည် ရှီးယားအယူအဆကို လက်မခံနိုင်သော်လည်း အမေရိကန်ကို တိုက်ခိုက်ခြင်းနှင့်ပတ်သက်လျှင် အီရန်ကို ထောက်ခံကြသည်။
သို့သော် ထိုအချက်မှာ ကာလတိုသာဖြစ်နိုင်သည်။ ရေရှည်တွင် ဆိုလေမန်နီ သတ်ဖြတ်ခံရခြင်းကြောင့် အီရန်သည် နိုင်ငံရေးအမြတ်ရနိုင်ခြေ မရှိပေ။ အရှေ့တောင်အာရှမှ မွတ်စလင်လူမှုအသိုင်းအဝန်းသည် ဆွန်နီများဖြစ်ပြီး ဆွန်နီ-ရှီးယား အကွဲအပြဲကို ကျော်လွှားရန် လွန်စွာခက်သည်။
သမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရမ့်အတွက် အကောင်းဆုံးအရာမှာ တွစ်တာမှ တဆင့် အီရန်ကို ခြိမ်းခြောက်မှု ရပ်ရန်ဖြစ်သည်။ သူဆက်လုပ်လေလေ အရှေ့တောင်အာရှမှ မွတ်စလင်များ အီရန်ကို ထောက်ခံလေလေပင် ဖြစ်သည်။
(James Chin သည် တက်စမေးနီးယား တက္ကသိုလ် Asia Institute ၏ ဒါရိုက်တာ ဖြစ်သည်။ Nikkei Asian Review ပါ ၎င်း၏ Soleimani killing tests Iran’s ties with Malaysia and Indonesia ကို ဆီလျော်အောင် ဘာသာပြန်သည်။)
You may also like these stories:
အီရန်ဗိုလ်ချုပ်ကို အမေရိကန်သတ်ဖြတ်မှု စစ်ပွဲဆီ ဦးတည်နေ
အီရန်နှင့် အမေရိကန် စစ်ဖြစ်ခဲ့လျှင်