အောက်တိုဘာ ၇ ရက်နေ့ တိုက်ခိုက်မှုနောက်ပိုင်းတနှစ်တွင် တိုက်ခိုက်မှု အောင်မြင်စွာ ရပ်စဲသည့်ဖြစ်ရပ် တခုသာရှိသည်။ နိုဝင်ဘာလ ရက်သတ္တပတ်တခုအတွင်း ဟားမတ်စ်က အစ္စရေးဓားစာခံ ၁၁၀ ကို ပါလက်စတိုင်းအကျဉ်းသား ၂၄၀ နှင့် လဲလှယ်သည့် ရက်သတ္တပတ်ဖြစ်သည်။
ထိုအချိန်မှစတင်ပြီး ဘိုင်ဒင်အစိုးရသည် အစ္စရေးနှင့် ဟားမတ်စ်အကြားတွင်သာမက မကြာသေးမီက အစ္စရေးနှင့် လက်ဘနွန်တောင်ပိုင်းကို အစ္စရေးကျူးကျော်မှု ခုခံတိုက်ခိုက်နေသည့် လက်ဘနွန် ရှီးယားစစ်သွေးကြွ ဟစ်ဇ်ဘိုလာအကြားတွင်ပါ အရာမရောက်သည့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးများကို အကြိမ်ကြိမ် ပြောကြားသည်။
အခြားသက်ဆိုင်သူများကလည်း ကြိုးစားကြသည်။ ကုလသမဂ္ဂသည် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး ဆုံးဖြတ်ချက်ချရန် အကြိမ်ကြိမ် ကြိုးစားသော်လည်း အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုက ထိုကြိုးစားမှုတခုစီကို ဗီတိုအာဏာဖြင့် ပယ်ချ သို့မဟုတ် မဲမပေးဘဲနေသည်။ စက်တင်ဘာလတွင် ပြင်သစ်နှင့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတို့သည် လက်ဘနွန် တောင်ပိုင်းတွင် အစ္စရေးနှင့် ဟစ်ဇ်ဘိုလာအကြား တိုက်ခိုက်မှု ၂၁ ရက် ရပ်ဆိုင်းရေးအတွက် ကြိုးစားသည်။ ထိုအဆိုပြုချက်ကို ဟစ်ဇ်ဘိုလာနှင့် အစ္စရေးအစိုးရ နှစ်ဖက်လုံးက ပယ်ချသည်။
ထိုမအောင်မြင်မှုများကြောင့် ပေးဆပ်ရသည့်တန်ဖိုး ကြီးမားသည်။ ယခုအချိန်အထိ ဂါဇာတွင် ပါလက်စတိုင်း ၄၀,၀၀၀ ကျော် သေဆုံးသည်။ အစ္စရေးသည် စစ်ကို လက်ဘနွန်သို့ တိုးချဲ့ပြီး လက်ဘနွန်တွင် လူ ၂,၀၀၀ နီးပါးကို သတ်ဖြတ်ကာ အနောက်ဘက်ကမ်းခြေတွင်လည်း အကြမ်းဖက်မှု တိုးလာသည်။
ထိုမအောင်မြင်မှုများကြောင့် ပေးဆပ်ရသည့်တန်ဖိုး ကြီးမားသည်။ ယခုအချိန်အထိ ဂါဇာတွင် ပါလက်စတိုင်း ၄၀,၀၀၀ ကျော် သေဆုံးသည်။ အစ္စရေးသည် စစ်ကို လက်ဘနွန်သို့ တိုးချဲ့ပြီး လက်ဘနွန်တွင် လူ ၂,၀၀၀ နီးပါးကို သတ်ဖြတ်ကာ အနောက်ဘက်ကမ်းခြေတွင်လည်း အကြမ်းဖက်မှု တိုးလာသည်။
အစ္စရေးသည် အောက်တိုဘာလ အစောပိုင်းက အစ္စရေးပိုင်နက်အတွင်း ဒုံးကျည် ၁၈၀ ကျော် ပစ်ခတ်သည့် အီရန်တိုက်ခိုက်မှုကိုလည်း စတင် လက်တုံ့ပြန်နေသည်။
ယခင် အစ္စရေးပဋိပက္ခများနှင့်မတူ စစ်ပွဲအဆုံးသတ်မည့် အခြေအနေကို မြင်ကွင်းတွင် မတွေ့ရပေဘဲ သံတမန်နည်းဖြင့် အဆုံးသတ်ရန် မည်သို့မှ မဖြစ်နိုင်ပေ။ ဟားမတ်စ်ခေါင်းဆောင် ယာယာဆင်ဝါ မကြာသေးမီက သေဆုံးခြင်းသည် ဆွေးနွေးပွဲများ ပြန်လည်စတင်ရန် လမ်းပွင့်သွားသော်လည်း အဓိကပြဿနာအချို့ ကျန်နေသေးသည်။
အစ္စရေး၊ ဟားမတ်စ်နှင့် ဟစ်ဇ်ဘိုလာတို့ ရည်မှန်းချက် မတူသောကြောင့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောမတူနိုင်
အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး ဆွေးနွေးပွဲများ မည်သည့်အတွက် မအောင်မြင်သနည်းဆိုသော မေးခွန်းအတွက် တိုတောင်းသောအဖြေမှာ ထိုဒေသတွင်း ပဋိပက္ခတွင် တိုက်ရိုက် ပါဝင်ပတ်သက်နေသည့် သုံးဖွဲ့အနက် တဖွဲ့စီဖြစ်သော ဟားမတ်စ်၊ အစ္စရေးနှင့် ဟစ်ဇ်ဘိုလာတို့တွင် ၎င်းတို့၏ဆွေးနွေးဖက် ဖြစ်ရန် ဆန္ဒမရှိသည့်၊ မဖြည့်ဆည်းနိုင်သည့် တောင်းဆိုချက်များ ရှိနေခြင်းဖြစ်သည်။
အစ္စရေးနှင့် ဟားမတ်စ် ပဋိပက္ခနှင့် ပတ်သက်လာလျှင် တောင်းဆိုချက်များသည် တိုးတက်ပေါ်ပေါက်လာသော ဖြစ်စဉ်နှင့် စိတ်ကူး နှစ်မျိုးလုံး ဖြစ်နေသည်။ အစ္စရေးဝန်ကြီးချုပ် ဘင်ဂျမင် နေတန်ယာဟုက အစ္စရေးတပ်များသည် ဂါဇာကမ်းမြောင်တွင် အမြဲတမ်း တည်ရှိနေစေရန်နှင့် အစ္စရေးသည် ဂါဇာ/အီဂျစ်နယ်စပ်ကို ဆက်လက် ထိန်းချုပ်သွားမည်ဟု အခိုင်အမာ ပြောဆိုသည်။ ထိုသို့အားဖြင့် ဟားမတ်စ်နှင့် အလားအလာရှိသော ဇူလိုင်လ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောတူညီချက်ကို ဖျက်ဆီးခဲ့ကြောင်း သိရသည်။
ထိုတောင်းဆိုချက်များသည် ကနဦး အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး ဆွေးနွေးပွဲများဖြစ်စေသည့် ဂါဇာမှ ဓားစာခံများ ပြန်လွှတ်ပေးရန် ယခင်တောင်းဆိုမှုများထက် ပိုကြီးမားပြီး ပို၍လက်တွေ့မကျပေ။ ပိုမို ကျယ်ပြန့်စွာဆိုရပါက ဂါဇာမှ အစ္စရေး၏ ရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်များသည် ဆန္ဒစွဲများသည်။ အစ္စရေးခေါင်းဆောင်များက ဟားမတ်စ်၏ စစ်ရေးနှင့် အုပ်ချုပ်ရေး စွမ်းရည်များကို လုံးဝအမြစ်ဖြတ်မည်ဟု အကြိမ်ကြိမ်ပြောပြီး ထိုကိစ္စသည် ဟားမတ်စ်က ပယ်ချသလို အမေရိကန်အရာရှိများကလည်း ထိုသို့ဖြစ်ဖွယ် မရှိကြောင်းပြောသည်။
ဟားမတ်စ်၏ အနှစ်သာရဖြစ်သော နိုင်ငံရေးအတွေးအခေါ်ကို လုံးဝ အမြစ်ဖြတ်သုတ်သင်ရန် အလွန်ခက်ခဲပြီး အစ္စရေးကလည်း ၎င်းတို့၏ ရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်များ အောင်မြင်သည်ဟု ကျေနပ်မည့်အခြေအနေများကို ရှင်းလင်းစွာ ပြောကြားခြင်း မပြုပေ။
အဓိကခေါင်းဆောင်များ သေဆုံးခြင်း သို့မဟုတ် ဖမ်းဆီးမိခြင်း၊ ပြင်ပ အထောက်အပံ့များကို ဖျက်သိမ်းခြင်း၊ ဂါဇာကို အစ္စရေးက လုံးဝသိမ်းပိုက်ခြင်း သို့မဟုတ် အချို့သော အခြေအနေများ စသည့် ရည်မှန်ချက်များအနက် မည်သည်ဖြစ်သည်ကို အစ္စရေးက ရှင်းလင်းစွာ ပြောကြားခြင်း မရှိပေ။
“အစ္စရေးအစိုးရ လက်ခံနိုင်တာထက် လက်မခံနိုင်တာတွေက ကျနော့်အတွက် ပို ရှင်းလင်းတယ်။ အစ္စရေးအစိုးရ ရင်ဆိုင်ရမယ့် စိန်ခေါ်မှုက အောင်မြင်နိုင်တဲ့ ရေရှည်တည်တံ့မယ့် အရာတွေကို စောင့်ကြည့်နေဖို့ ဖြစ်တယ်။ အဲဒီ နှစ်ခုလုံးက အစ္စရေးအစိုးရ လိုချင်တာထက် နည်းနေတယ်” ဟု သေနင်္ဂဗျူဟာနှင့် နိုင်ငံတကာ လေ့လာရေးဌာန (CSIS) မှ အရှေ့အလယ်ပိုင်းအစီအစဉ် ဒါရိုက်တာ ဂျွန် အော်လ်တာမင်းက Vox သို့ ပြောသည်။
အလားတူစွာပင် ဟစ်ဇ်ဘိုလာနှင့် ပဋိပက္ခတွင် အစ္စရေးအစိုးရ ဖော်ပြသည့် ရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်ဖြစ်သော ဟားမတ်စ်က အောက်တိုဘာလ ၇ ရက်နေ့တွင် တိုက်ခိုက်သကဲ့သို့ အစ္စရေးကို ဟစ်ဇ်ဘိုလာက ပြန်မတိုက်ခိုက်ရေးသည်လည်း ရှင်းလင်းခြင်း မရှိပေ။ ထိုရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်မှာ အစ္စရေး၏ မြောက်ဘက် နယ်စပ်မှ အကွာအဝေးတခုအထိ ဟစ်ဇ်ဘိုလာကို မောင်းထုတ်ခြင်းမှသည် လက်ဘနွန်တွင် အစိုးရအပြောင်းအလဲဖြစ်အောင် လုပ်ခြင်းအထိ အဓိပ္ပာယ်အမျိုးမျိုးသက်ရောက်သည်။
အစ္စရေးသည် ဟစ်ဇ်ဘိုလာကို လုံးဝ ချေမှုန်းနိုင်ဖွယ်မရှိသော်လည်း ၎င်း၏ ရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်သည် ဟစ်ဇ်ဘိုလာနှင့် ဆယ်စုနှစ်များစွာ ကြာသည့် ပဋိပက္ခတွင် အာဏာချိန်ခွင်လျှာ ပြောင်းလဲရေးဖြစ်နိုင်သည်။
အစ္စရေးသည် ဟစ်ဇ်ဘိုလာကို လုံးဝ ချေမှုန်းနိုင်ဖွယ် မရှိသော်လည်း ၎င်း၏ ရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်သည် ဟစ်ဇ်ဘိုလာနှင့် ဆယ်စုနှစ်များစွာ ကြာသည့် ပဋိပက္ခတွင် အာဏာချိန်ခွင်လျှာ ပြောင်းလဲရေးဖြစ်နိုင်သည်။
“အခုအခါမှာ ဟစ်ဇ်ဘိုလာကို သူတို့လုပ်ခဲ့တဲ့ ထိခိုက်ဆုံးရှုံးမှုနဲ့ အစ္စရေးနဲ့ အီရန်အကြား တိုက်ရိုက်တိုက်ခိုက်မှုနဲ့အတူ အစ္စရေးဟာ ဟားမတ်စ်နဲ့ ဟစ်ဇ်ဘိုလာလို အီရန်လက်ဝေခံတွေက ခြိမ်းခြောက်မှုအပေါ် အခြေခံကျကျ ပြောင်းလဲပစ်ဖို့ အစ္စရေးက မျှော်လင့်နေတယ်” ဟု ဘရွတ်ကင်း အင်စတီကျူးရှင်းမှ အရှေ့အလယ်ပိုင်းအစီအစဉ် ဒါရိုက်တာ နေတန် ဆက်ချ်က Vox သို့ ပြောသည်။
“သူတို့က သူတို့အောင်မြင်နေတယ်လို့ ခံစားရပြီး အောင်မြင်မှုကို ဆက်လက် တွန်းအားပေးဖို့ မျှော်လင့်နေတယ်။ ဒါကြောင့် သူတို့ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးကို အရင်ကလောက် စိတ်အားထက်သန်မှု မရှိဘူး” ဟုလည်း ၎င်းကပြောသည်။
ဆိုလိုသည်မှာ အစ္စရေး တောင်းဆိုမှုများ၏ အနှစ်ချုပ်နှင့် ပြောင်းလဲနေသော သဘောသဘာဝသည် အဓိကအချက်ဖြစ်နိုင်သည်။ တဖက်က မည်သည်ကို လိုချင်သည် သို့မဟုတ် မည်သည့်အချိန်တွင် ထိုတောင်းဆိုမှုများ ပြည့်ဝမည်ကို ရှင်းလင်းစွာ မသိရသောအခါ အလုပ်ဖြစ်သော အဖြေရှာရန် မဖြစ်နိုင်တော့ပေ။ ထို့ပြင် အမေရိကန်ထောက်ခံမှု ခိုင်မာနေသောကြောင့် အစ္စရေးသည် အပေးအယူလုပ်ရန် မရှိပေ။
တိုက်ပွဲများသည် လအနည်းငယ်ထက် ပိုမိုရှည်ကြာလာသော်လည်း စေ့စပ်ညှိနှိုင်းရေး လုပ်ငန်းစဉ်တခုလုံးတွင် ဟားမတ်စ်၏ ရည်မှန်းချက်များသည် ပိုမိုခိုင်မာပြီး ဂါဇာတွင် အစ္စရေးတပ်များရှိနေခြင်းသည် ဟားမတ်စ်၏ တောင်းဆိုချက်များအတွက် ညီညွတ်မှုသစ် ဖြစ်စေသည်။
ယခုအခါ တိုက်ခိုက်မှုများ အလုံးစုံရပ်စဲရေးနှင့် ဂါဇာကမ်းမြောင်ဒေသမှ အစ္စရေးတပ်များ အပြည့်အဝ ရုတ်သိမ်းရေးကို ဟားမတ်စ်က တောင်းဆိုနေသလို တောင်ပိုင်းမှပြည်သူများ မြောက်ပိုင်းသို့ ပြန်လာရေးကိုလည်း တောင်းဆိုနေသည်။ ထို့နောက် အစ္စရေးထောင်များမှ အကျဉ်းသားများ လွှတ်ပေးရေးကိုလည်း တောင်းဆိုနေသည်။ ထိုသို့ တောင်းဆိုခြင်းသည် အစ္စရေးက တောင်းဆိုနေသောကိစ္စများနှင့် အဆင်ပြေခြင်းမရှိဘဲ အစ္စရေးက ဟားမတ်စ်ကို အပြီးတိုင် ချေမှုန်းရေးကိုသာ တောင်းဆိုနေသည်ဟု နိုင်ငံတကာ အကျပ်အတည်း လေ့လာရေးအဖွဲ့ (ICG) မှ ပါလက်စတိုင်းသုတေသီ တာဟာနီ မတ်စတာဖာက ပြောသည်။
ငါးလကြာသောအခါတွင် ထိုအချက်များသည် ဟားမတ်စ်ရည်မှန်းချက်များအဖြစ် ဆက်လက်ရှိနေသည်။
မတ်စတာဖာ၏ အဆိုအရ ဟားမတ်စ်တွင် မည်သည့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး ညှိနှိုင်းမှုအတွက်မဆို ပိုမိုကြီးမားသော ရည်မှန်းချက်လည်း ရှိနေသည်။ ဂါဇာနှင့် အနောက်ဘက်ကမ်းဒေသမှ ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံတော်၏ အမြဲတမ်းအဆင့်အတန်း ခိုင်မာရေးနှင့် ယခုအခါ အစ္စရေးနိုင်ငံအတွင်း ရောက်နေသည့် ဘိုးဘွားများ၏ ဇာတိမြေသို့ပြန်ရန် ပါလက်စတိုင်းများ၏ အခွင့်အရေး ဖြစ်သည်။ ထိုရည်မှန်းချက်များကို ၂၀၁၇ ခုနှစ်က ပဋိညဉ်တွင် ဖော်ပြထားသည်။
သို့သော် နေတန်ရာဟုက သူသည် မည်သည့် ပါလက်စတိုင်း နိုင်ငံတော်ကိုမှ ခွင့်မပြုဟု အကြိမ်ကြိမ် ပြောနေသည်။ ဂျူးအစ္စရေးများသည် ပါလက်စတိုင်းများနှင့် ငြိမ်းချမ်းစွာနေထိုင်ရန် ဖြစ်နိုင်သည်ဆိုသည့် အချက်ကို မယုံကြည်ကြောင်း မေလက လူထုသဘောထားစစ်တမ်းများတွင် ဖော်ပြနေသည်။
“ဟားမတ်စ်ရဲ့ ရည်မှန်းချက်က နိုင်ငံ နှစ်နိုင်ငံ ယှဉ်တွဲတည်ရှိရေးဖြစ်တယ်။ အပြည့်အဝ လွတ်လပ်တဲ့ ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံဆိုတဲ့ အယူအဆကို ဘယ်တော့မှ စွန့်လွတ်မှာ မဟုတ်ဘူး” ဟု သုတေသီ မတ်စတာဖာက ပြောသည်။ ထိုသို့ဆိုသောကြောင့် လက်ရှိ အစ္စရေးပိုင်နက်တွင် ပါဝင်နေသည့် ပါလက်စတိုင်းတို့၏ သမိုင်းဝင်နေရာများ အားလုံးပါသည် နိုင်ငံတော်ထူထောင်ရေး ဖြစ်သည်။
“ဟားမတ်စ်ရဲ့ ရည်မှန်းချက်က နိုင်ငံ နှစ်နိုင်ငံ ယှဉ်တွဲတည်ရှိရေးဖြစ်တယ်။ အပြည့်အဝ လွတ်လပ်တဲ့ ပါလက်စတိုင်းနိုင်ငံဆိုတဲ့ အယူအဆကို ဘယ်တော့မှ စွန့်လွတ်မှာ မဟုတ်ဘူး” ဟု သုတေသီ မတ်စတာဖာက ပြောသည်။ ထိုသို့ဆိုသောကြောင့် လက်ရှိ အစ္စရေးပိုင်နက်တွင် ပါဝင်နေသည့် ပါလက်စတိုင်းတို့၏ သမိုင်းဝင်နေရာများ အားလုံးပါသည့် နိုင်ငံတော်ထူထောင်ရေး ဖြစ်သည်။
ပကတိအခြေအနေသည် ထိုသို့ခွင့်ပြုမည် မဟုတ်ကြောင်း ဟားမတ်စ်က နားလည်ပြီး ထို့ကြောင့်ပင် နိုင်ငံ နှစ်နိုင်ငံ ယှဉ်တွဲတည်ရှိရေးကို ၎င်းတို့ လက်ခံခြင်းဖြစ်သည်ဟု သုတေသီ မတ်စတာဖာက ပြောသည်။ “ဒါကြောင့် ဟားမတ်စ်အတွက် ရည်မှန်းချက်က အဲဒီညှိနှိုင်းဆွေးနွေးမှုတွေ စတင်ဖို့ပဲ” ဟုလည်း ပြောသည်။
တချိန်တည်းတွင် အစ္စရေးနှင့် ဟစ်ဇဘိုလာအကြား အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးသည်လည်း ကရွတ်ကင်းလျှောက်နေသည့် ပြဿနာဖြစ်နေသည်။ ကနဦးတွင် ဟစ်ဇ်ဘိုလာသည် ဟားမတ်စ်ကို ထောက်ခံသည့်အနေဖြင့် အစ္စရေးတိုက်ခိုက်မှုများ အရှိန်မြှင့်တင်သည်။ ဟစ်ဇ်ဘိုလာသည် ၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ အောက်တိုဘာလ ၈ ရက်နေ့မှ စတင်ပြီး အစ္စရေးကို ဒုံးကျည်များဖြင့် ပစ်ခတ်ပြီး ဂါဇာတွင် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး ရရှိမှသာ ထိုတိုက်ခိုက်မှုများ ရပ်မည်ဆိုသည့် သဘောထားကို ထိန်းသိမ်းထားသည်။ ဟစ်ဇ်ဘိုလာ ခေါင်းဆောင်များက ဂါဇာနှင့်မပတ်သည့် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး ထောက်ခံမည်ဖြစ်ကြောင်း မကြာသေးမီက ပြောလာသော်လည်း ထိုသဘောထားသည် တရားဝင်မူဝါဒ ဟုတ်၊ မဟုတ် ရှင်းလင်းစွာ မသိရပေ။
ထိုသို့သော အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး ဖြစ်မလာနိုင်သောကြောင့် ဟစ်ဇ်ဘိုလာတို့ ရပ်တည်ချက် အမှန်တကယ် မပြောင်းမချင်း အစ္စရေးသည် လက်ဘနွန်ကို ကျူးကျော်မှု ဆက်လက် ပြုလုပ်နေမည်ဖြစ်ပြီး လက်ဘနွန်အတွင်း ပိုမိုဝင်ရောက်ရန် တွန်းအားပေးနိုင်သည့် အလားအလာ ရှိသည်။
အမေရိကန်က အပြင်အထန် ကြိုးစားခြင်း မရှိသလို ကုလသဂ္ဂကလည်း မတတ်နိုင်
အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးသည် ရှုပ်ထွေးပြီး ဘက်စုံမှပါဝင်နေသူများ၏ အရေးအရာဖြစ်သည်။ အီဂျစ်နှင့်ကာတာသည် အစ္စရေး၊ ဟားမတ်စ်တို့နှင့် ဆက်ဆံရေးရှိသောကြောင့် အရေးပါသော ကြားဝင်စေ့စပ်ပေးသူများ ဖြစ်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုနှင့် နိုင်ငံတကာ အသိုက်အဝန်းတို့သည် အိမ်နီးချင်းများနှင့် အစ္စရေး၏ ပဋိပက္ခတွင် အတိတ်က ကြားဝင်ဆောင်ရွက်ပေးနိုင်ကြသော်လည်း ယခုအခါ အကြောင်းအမျိုးမျိုးကြောင့် ထိုမျှလောက် သြဇာမရှိတော့ပေ။
“အမေရိကန်သြဇာနဲ့ ဖြစ်ရပ်တွေကို သြဇာလွှမ်းမိုးနိုင်တဲ့ စွမ်းရည် ဒါမှမဟုတ် ဖြစ်ရပ်တွေနဲ့ အမြင်တွေကို ထိန်းချုပ်နိုင်တဲ့စွမ်းရည် လျော့နည်းလာတယ်” ဟု စတင်ဆန်စင်တာမှ ဒါရိုက်တာနှင့် ဝါရင့်သုတေသီ အင်ဒရူးဟိုက်က ပြောသည်။
ထိုသို့ဖြစ်ရခြင်းမှာ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ဒေသတွင်းတွင် ၂၀ ရာစုနှောင်းပိုင်းကလောက် လွှမ်းမိုးနိုင်သည့် နိုင်ငံမဟုတ်တော့ဘဲ အီရန်သည် မကြာသေးမီ ဆယ်စုနှစ်များအတွင်း သြဇာကြီးမားလာသလို ရုရှားသြဇာလည်း ကြီးမားလာသည်။
အတိတ်က အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုနှင့် နိုင်ငံတကာအသိုက်အဝန်းသည် အစ္စရေးက လက်ဘနွန်ကို ကျူးကျော်သောအခါတွင်သာမက ဟားမတ်စ်နှင့် စစ်ဆင်ရေးများကိုပါ တိုက်ခိုက်မှုများ ရပ်တန့်စေနိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၇၈ ခုနှစ်က ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီသည် အစ္စရေးအနေဖြင့် လက်ဘနွန်မှထွက်ခွာရန် ဆုံးဖြတ်ချက်ကို အကောင်အထည်ဖော်သည်အထိ ကုလသမဂ္ဂမှတဆင့် တခါတရံ ထိုသို့လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။
ကျန်အချိန်များတွင် အမေရိကန်အစိုးရများသည် တိုက်ရိုက် ဝင်ရောက်စွက်ဖက်သည်။ ဥပမာအားဖြင့် သမ္မတ ရော်နယ်ရေဂင်သည် ၁၉၈၂ ခုနှစ်နှင့် ၁၉၈၃ ခုနှစ်တွင် ဘေရွတ်ကို အစ္စရေးက ဗုံးကြဲသောကြောင့် အမြောက်များနှင့် ဂျက်တိုက်လေယာဉ်များ ပေးပို့ခြင်းကို ဆိုင်းငံ့ထားနိုင်ခဲ့သလို ပါလက်စတိုင်း ပိုင်နက်များတွင် တရားမဝင်အခြေချမှုများအတွက် အစ္စရေးကို ဖိအားပေးရန် ငွေကြေးရရှိမှု ကန့်သတ်ခြင်းအား ဂျော့ဂျ် အိတ်ချ် ဒဗလျူ ဘုရှ် အစိုးရက လုပ်ဆောင်ခဲ့သည်။
ယနေ့တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် အစ္စရေးကို ဂါဇာတွင်ဖြစ်စေ၊ လက်ဘနွန်တွင်ဖြစ်စေ အလားတူလုပ်နိုင်သော်လည်း ထိုသို့လုပ်ရန် စိတ်ဝင်စားမှုမရှိကြောင်း ကွင်စီအင်စတီကျုမှ အရှေ့အလယ်ပိုင်းအစီအစဉ် သုတေသီ အန်နယ်လီ ရှီလင်းက ပြောသည်။
“သူတို့ဟာ လက်ဘနွန်မှာ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးလုပ်ဖို့ ကြိုးစားမနေဘူးလို့ အမေရိကန်အစိုးရက ပြောတယ်။ အစ္စရေးဟာ လက်ဘနွန်ကို ကျူးကျော်ပြီး ကုလသမဂ္ဂပဋိညာဉ်ကို ဗြောင်ကျကျ ချိုးဖောက်နေလို့ အတန်အသင့် အံ့သြစရာ ကောင်းတယ်” ဟု ရှီလင်းက ပြောသည်။
“ဂါဇာမှာ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး အကောင်အထည်ဖော်ဖို့ အမေရိကန်အစိုးရရဲ့ ပျက်ကွက်မှုတွေနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ အဖြေက အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုဟာ အဲဒီရလဒ်တွေရဖို့ ဘာသြဇာကိုမှ မသုံးဘူး။ ဒါကြောင့် ဒီကိစ္စဟာ အမေရိကန်အစိုးရက လိုလားတဲ့ရလဒ် အမှန်တကယ် မဟုတ်ဘူး” ဟု ၎င်းကပြောသည်။
ဂါဇာတွင် လူသားချင်းစာနာမှုအခြေအနေ မတိုးတက်ပါက လက်နက်တင်ပို့မှု ရပ်ဆိုင်းခြင်းကို စဉ်းစားမည်ဟု အမေရိကန် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး အန်ထော်နီ ဘလင်ကန်နှင့် ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး လွိုက်အော်စတင်က နေတန်ရာဟုကို မကြာသေးမီက သတိပေးခဲ့သော်လည်း အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် တင်းမာမှု လျှော့ချရေး လွန်ခဲ့သောနှစ်အတွင်း ရုပ်ဝတ္တုပစ္စည်းနှင့် ဆက်စပ်အကူအညီ ဒေါ်လာ ၁၈ ဘီလီယံဖိုးနီးပါး ပေးအပ်ခဲ့သည်ဆိုသည့်အချက်ကို အသုံးချရန် ပျက်ကွက်နေသည်။
အီရန်သည် အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးတွင် ပါဝင်သူ မဟုတ်ဘဲ ၎င်းနှင့် အစ္စရေးအကြား တိုက်ရိုက်တိုက်ခိုက်မှု တိုးလာနေသည်။ သို့သော် ဟားမတ်စ်နှင့် ဟစ်ဇဘိုလာတို့သည့် အီရန်၏ အမိုးအောက်တွင် အစ္စရေးကို တိုက်ခိုက်နေသည့် ‘ခုခံရေးဝင်ရိုးတန်း’ ဟုခေါ်သော ကွန်ရက်၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်သောကြောင့် အီရန်သည် ဆွေးနွေးပွဲများတွင် အခန်းကဏ္ဍတခုမှ ပါဝင်နေသည်။ ကျယ်ပြန့်စွာပြောရပါက ထိုအုပ်စုများသည် ပါလက်စတိုင်းကိုယ်စား တိုက်ခိုက်နေပြီး ဂါဇာတွင် အပစ်အခတ် မရပ်စဲမချင်း အီရန်ဖြစ်စေ၊ ၎င်း၏ ဆက်စပ်အဖွဲ့များဖြစ်စေ လက်လျှော့မည် မဟုတ်ပေ။
ထို့ပြင် အီရန်အစိုးရသည် တရားဝင်မှု ပြည်တွင်းအကျပ်အတည်းကို ရင်ဆိုင်နေရပြီး အနိုင်ရရန် လိုအပ်နေသည်။ ဟားမတ်စ် သို့မဟုတ် ဟစ်ဇ်ဘိုလာအောင်ပွဲသည် အီရန်ခေါင်းဆောင်များအတွက် ကောင်းမွန်သော ပြည်သူ့ဆက်ဆံရေးဖြစ်စေနိုင်ပြီး အပစ်အခတ်ရပ်စဲပါက ထိုသို့မဖြစ်နိုင်ပေ။
ထို့ပြင် အီရန်အစိုးရသည် တရားဝင်မှု ပြည်တွင်းအကျပ်အတည်းကို ရင်ဆိုင်နေရပြီး အနိုင်ရရန် လိုအပ်နေသည်။ ဟားမတ်စ် သို့မဟုတ် ဟစ်ဇ်ဘိုလာအောင်ပွဲသည် အီရန်ခေါင်းဆောင်များအတွက် ကောင်းမွန်သော ပြည်သူ့ဆက်ဆံရေးဖြစ်စေနိုင်ပြီး အပစ်အခတ်ရပ်စဲပါက ထိုသို့မဖြစ်နိုင်ပေ။
“အောက်တိုဘာ ၇ ရက်နေ့နောက်ပိုင်း ခုခံရေးဝန်ရိုးတန်း သေနင်္ဂဗျူဟာရဲ့ တစိတ်တပိုင်းက ဒီအဖွဲ့ကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ ဒေသဆိုင်ရာ သေနင်္ဂဗျူဟာက အလုပ်ဖြစ်တယ်ဆိုတာကို ပြသဖို့ဖြစ်တယ်” ဟု ချာသန်ဟောက်စ်မှ အရှေ့အလယ်ပိုင်းနှင့် မြောက်အာဖရိကအစီအစဉ် ဒါရိုက်တာ ဆန်နမ် ဗာကေးလ်က ပြောသည်။
နိုင်ငံအများအပြား အထူးဖြင့် ကမ္ဘာ့တောင်ပိုင်းနိုင်ငံများ၊ နိုင်ငံတကာတရားရုံးနှင့် ကုလသမဂ္ဂတို့ကဲ့သို့သော ကမ္ဘာ့ အင်စတီကျူးရှင်းများက အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေးကို တောင်းဆိုပြီး ဂါဇာ၊ အနောက်ဘက်ကမ်းခြေနှင့် ဂျေရုဆလင်ကို အစ္စရေးသိမ်းပိုက်မှု အဆုံးသတ်ရန် တွန်းအားပေးလိုသော်လည်း ထိုအင်စတီကျူးရှင်းများ၏ အခန်းကဏ္ဍသည် ကြိုမြင်နိုင်သည့် အနာဂတ်အထိ အသေးငယ်ဆုံး ဖြစ်နေသည်။
ထိုသို့ဖြစ်ရခြင်းမှာ လက်ရှိပဋိပက္ခတွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ ရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်များသည် နိုင်ငံတကာအင်စတီကျူးရှင်းများ၏ ရည်မှန်းချက်ပန်းတိုင်များအတိုင်း ပြုမူခြင်းမရှိဟု အင်ဒရူးဟိုက်က ပြောသည်။ ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီတွင် ဗီတိုအာဏာရှိသောကြောင့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် နိုင်ငံတကာဥပဒေက ဆောင်ရွက်ရမည့် ယန္တရားအပေါ် သြဇာကြီးမားသည်။
“အင်စတီကျူးရှင်းတွေက အလွယ်တကူ အညံ့ခံကြတယ်။ အခု အစ္စရေးအခြေအနေမှာ ကုသမဂ္ဂက ခေါင်းဆောင်မှုပိုင်းနဲ့ ပဋိညာဉ်အရ ရပ်တည်သင့်တဲ့ဘက်က ရပ်တည်ဖို့ကြိုးစားနေတဲ့ ကိစ္စအများအပြားက အစ္စရေးအစိုးရနဲ့ ဘယ်လိုမှ မကိုက်ညီဘူး” ဟု ဟိုက်က ပြောသည်။
“အစ္စရေးက ကုလသမဂ္ဂကို မလေးစားတဲ့အပြင် ဗြောင်ကျကျ အာခံတယ်။ ပြီးတော့ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုကလည်း ဒီ အင်စတီကျူးရှင်းတွေကိုယ်စား အစ္စရေးကို ဖိအားပေးပြောဆိုတာ မရှိဘူး။ ဒါကို လေးစားလိုက်နာရမယ်လို့ ပြောဆိုတာ မရှိဘူး” ဟုလည်း ၎င်းကပြောသည်။
(Vox ပါ Ellen Ioanes ၏ There’s no ceasefire in sight for Israel’s Gaza war. Why not? ကို ဘာသာပြန်သည်။)
You may also like these stories:
မြန်မာအကျပ်အတည်းနှင့် အစ္စရေး-ဟားမတ်စ် စစ်ပွဲရပ်ရန် အာဆီယံ ကာကွယ်ရေး ဝန်ကြီးများ တောင်းဆို
အစ္စရေး- ဟားမတ်စ် စစ်ပွဲအကြောင်း သိကောင်းစရာ
အစ္စရေးအကျပ်အတည်းတွင် ဝင်မပတ်သက်ရန် အီရန်ကို အမေရိကန် သတိပေး
သတင်းစီးဆင်းရေး အသက်အန္တရာယ်ကြားက ဂါဇာသတင်းထောက်များ
