၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလမှ စတင်ကာ တရုတ်နိုင်ငံ၊ ဝူဟန်မြို့ကနေ စတင် ပျံ့နှံ့ခဲ့တဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် (Covid-19) ရောဂါဟာ ကမ္ဘာတဝှမ်းကို ကူးစက်ပြန့်ပွားနေပြီး ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ (WHO) ကလည်း ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ကို ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကူးစက်ရောဂါအဆင့် သတ်မှတ် ကြေညာထားပါတယ်။
ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေး အဖွဲ့အစည်း (WHO) ရဲ့ ထုတ်ပြန်ချက်အရ လက်ရှိ ကမ္ဘာတဝှမ်းမှာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်ခံထားရသူ ၁၉၉,၀၀၀ ကျော် ရှိနေပြီး လူပေါင်း ၇,၉၀၀ ကျော် သေဆုံးခဲ့ရပြီလို့ သိရပါတယ်။
ကမ္ဘာမှာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက် ပြန့်ပွားနေတဲ့ နိုင်ငံပေါင်း ၁၄၃ နိုင်ငံရှိပြီး အဲဒီထဲမှာ အဆိုးရွားဆုံး နိုင်ငံတွေကတော့ တရုတ်၊ အီတလီ၊ အီရန်၊ တောင်ကိုရီးယား၊ စပိန်၊ ပြင်သစ်၊ ဂျာမနီ၊ အမေရိကန်၊ ဆွစ်ဇာလန်နဲ့ အင်္ဂလန်နိုင်ငံတို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
လက်ရှိ အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ် ကူးစက်ခံရသူ ၅,၈၀၀ ကျော် ရှိနေပြီး သေဆုံးသူ ၁၀၀ ကျော်သွားပြီလို့ သိရပါတယ်။ ဒါ့အပြင် အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ နယူးယောက်မြို့မှာ စာသင်ကျောင်း၊ ရုပ်ရှင်ရုံ၊ ပြဇာတ်ရုံနဲ့ စားသောက်ဆိုင်များကို မတ်လ ၁၆ ရက်နေ့က စတင်ပြီး ပိတ်လိုက်သလို ဆန်ဖရန်စစ္စကို မြို့ကိုလည်း မတ်လ ၁၇ ရက်နေ့မှ စတင်ကာ ၃ ပတ်ကြာ ပိတ်ဆို့မှုတွေ ပြုလုပ်လိုက်ပါတယ်။
ဆန်ဖရန်စ္စကိုမှာ မဖြစ်မနေ အလုပ်လုပ်ရမယ့် ကိစ္စရပ်များကလွဲလို့ အကြောင်းကိစ္စ မရှိဘဲ အိမ်အပြင် မထွက်ကြဖို့ မြို့တော်ဝန်က မှာကြားထားပြီး စားသောက်ဆိုင်များ ဖွင့်ထားပေမယ့် ဆိုင်မှာ ထိုင်စားခွင့် ပိတ်ထားတယ်လို့ သိရပါတယ်။
ဒါ့အပြင် လူမှုကွန်ရက်မှာ ပျံ့နှံ့ခဲ့တဲ့ သတင်းတွေကြောင့် အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်အတွင်းမှာ နေထိုင်ကြသူတွေဟာ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ကာကွယ်ဖို့ဆိုပြီး သေနတ်ဆိုင်တွေမှာ သေနတ်ဝယ်ဖို့ လူပေါင်းများစွာ တန်းစီနေကြတယ်လို့ သတင်းတွေမှာ ဖော်ပြထားပါတယ်။
အဆိုပါ အကြောင်းအရာတွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး လက်ရှိ အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမြို့မှာ နေထိုင်တဲ့ ကဗျာဆရာ၊ စာရေးဆရာ ကိုထိန်လင်းအား ဧရာဝတီ သတင်းဌာနမှ Lifestyle အယ်ဒီတာ သီဟတိုးက အခုလိုပဲ ဆက်သွယ် မေးမြန်းထားပါတယ်။
မေး ။ ။ လက်ရှိ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမြို့မှာ ကြုံနေရတဲ့ အခြေအနေကို သိချင်ပါတယ်။ မြို့ကိုလည်း ၃ ပတ်ကြာ ပိတ်ဆို့လိုက်ပြီဆိုတော့ အခြေအနေ ဘယ်လို ရှိလဲ။
ဖြေ ။ ။ အဓိကကတော့ ဒီ Lockdown မတိုင်ခင်ကတည်းက ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမြို့ကို တပတ်ကျော်လောက်ကတည်းက State of Emergency ဆိုပြီး ဒီမြို့ကနေ ကြေညာခဲ့တယ်။ ဆန်ဖရန်စစ္စကို Bay Area (ပင်လယ်အော်) မှာ စီရင်စု ၉ ခု ရှိတယ်။ အဲဒီမှာ ဝူဟန်ကို ရောက်နေတဲ့ အမေရိကန်တွေကို သယ်လာတယ်။ အဲ့လူတွေကို အလက်စကာကို ခေါ်တယ်။ ပြီးတော့ ကယ်လ်ဖိုးနီးယား တောင်ပိုင်းမှာရှိတဲ့ စစ်စခန်းကို ခေါ်သွားတယ်။ ပြီးတော့ အဲ့နေရာကနေ ထပ်ပြောင်းပြီး နောက်ဆုံးထားတဲ့ စစ်စခန်းက Bay Area မှာ ရှိတာပေါ့။
အဲ့လိုပဲ Diamond Princess ကနေ သယ်တဲ့သူတွေလည်း အဲ့စခန်းမှာပဲ Quarantine ထားတာတွေ ရှိတယ်၊ ကုတာတွေ ရှိတယ်။ အပြင်ကို လူနာတွေ ကူးလာပြီဆိုတဲ့အချိန်မှာ ဆန်ဖရန်စစ္စကို မရောက်ခင် ဆန်ဖရန်စစ္စကိုကနေ State of Emergency ဆိုပြီး အရေးပေါ် ကြေညာတယ်။ ကြိုတင် ပြင်ဆင်ရမယ်ဆိုပြီး သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲတွေ ဘာတွေ လုပ်တယ်။ အဲ့လိုကာလမှာ ဘာဖြစ်လာလဲဆိုတော့ ဒီမြို့မှာက ကုန်ပစ္စည်းတွေ၊ စားသောက်ကုန်တွေ အရမ်းဝယ်ကြတယ်။
Panic Shopping ကတော့ အများကြီး ဖြစ်တဲ့အခါကျတော့ စတိုးဆိုင်တွေမှာ ဆန်တို့ ဘာတို့ မရှိကြတော့ဘူး။ မြန်မာပြည်နဲ့ ကွာတာတော့ ဒီမှာ Tiolet Paper (အိမ်သာသုံး စက္ကူ) တို့၊ Hand Sanitizer (လက်သန့်ဆေးရည်)တို့၊ တစ်ရှူးတို့၊ အမျိုးသမီးသုံး လစဉ်ပစ္စည်းတွေတို့ စတိုးဆိုင်တွေမှာ ပြောင်ကုန်တယ်။ ဒါပေမဲ့ ဒီမှာက ဘာရှိလဲဆိုတော့ ကြိုတင်ပြင်ဆင်မှုမှာက ကာကွယ်ရေးပိုင်းမှာ အားနည်းတယ်၊ ပေါ့တယ်။
ပေါ့လျော့တယ်ဆိုတာ ဒီမှာက မြန်မာပြည်နဲ့ မတူတာက 911 ခေါ်ရင် ကျန်းမာရေးအတွက်၊ Emergency (အရေးပေါ်) မျိုးစုံ တခုခု ဖုန်းဆက်ပြီဆို မီးသတ်ကားရယ်၊ သူနာပြုယာဉ်ရယ်၊ ရဲကားရယ် အမြဲ ရောက်တယ်။ သို့ပေမယ့် ဒီလို ဖြစ်နေတဲ့ အခြေအနေမှာ အရေးပေါ်လာကူညီတဲ့ လူတွေမှာ ကာကွယ်ရေးနဲ့ ပတ်သက်ပြီး အပြည့်အစုံ ဝတ်ဆင်လာတာ မရှိဘူး။ ဒါတွေကကျတော့ အထက်က အမိန့်ကျမှ ဝတ်ရတယ်ဆိုတော့ သူတို့မှာ အကာအကွယ် မရှိတဲ့အခါကျတော့ မီးသတ်သမားတွေမှာ ရောဂါကူးတာတွေ စဖြစ်လာတာပေါ့။
အခုကတော့ စီရင်စု ၉ ခုမှာ ၈ ခုက အဲ့ရောဂါ ကူးနေပြီ။ အခုထက်ထိတော့ လူနာ မပေါ်သေးဘူး။ အခု လောလောဆယ်မှာ နယူးယောက်ပြည်နယ်၊ ဝါရှင်တန်ပြည်နယ်ပြီးရင် ကယ်လ်ဖိုးနီးယားပြည်နယ်က အများဆုံးပေါ့။ အခုက ည ၁၂ နာရီ နောက်ပိုင်း ဖြစ်သွားတော့ မနေ့က စကြေညာတာ စီရင်စု ၉ ခုမှာ အနိမ့်ဆုံး ၆ ခုက Lockdown လုပ်လိုက်ပြီ။
Lockdown က ဘာလုပ်လဲဆိုရင် အိမ်မှာနေဖို့ကို တွန်းအားပေးတာပေါ့။ ဒါပေမဲ့ မဖြစ်မနေ လုပ်ရမယ့် အလုပ်တွေပဲ လုပ်ခွင့်ပေးတယ်။ စားသောက်ဆိုင်တွေကိုလည်း ဆိုင်မှာ ထိုင်စားခွင့် မပေးတော့ဘူးပေါ့။ အိမ်ကနေ အော်ဒါ လှမ်းမှာတာမျိုးပဲ ခွင့်ပြုတယ်။ Lockdown လုပ်ပြီးချိန်မှာ လူတွေက အပြင် သိပ်မထွက်ကြတော့ဘူး။
မေး ။ ။ အဲဒီကို ရောက်နေတဲ့ မြန်မာ မိသားစုတွေ အနေနဲ့ကော ဘယ်လိုတွေ အခက်အခဲ ရှိနေလဲ။
ဖြေ ။ ။ မြန်မာ မိသားစုတွေ အနေနဲ့တော့ ဒီမှာ အခက်အခဲ အကြီးအမားတော့ မရှိဘူး။ ဒီမှာက တချို့ဟာတွေမှာ တကယ့် Welfare Programs (လူမှုဖူလုံရေး အစီအစဉ်) တွေက ကောင်းတယ်။ ဘာပဲရှိလဲဆိုတော့ ဒီဘက်မှာက လူမျိုးရေးကိစ္စလေးတွေ၊ အဲဒါလေးတွေပဲ နည်းနည်း ပေါ်လာတာပေါ့။ ပေါ်လာတယ်ဆိုတာ ဥပမာ – တရုတ်တို့ဘာတို့အပြင် အာရှသားတွေကိုပါ ဒီဘက်မှာရှိတဲ့ အဖြူတွေ၊ အမည်းတွေက နည်းနည်းလေး ငြူစူတဲ့ ပုံစံတွေ ဖြစ်လာတယ်။
တချို့နေရာတွေမှာ အနိုင်ကျင့်တာတွေပါ ဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်မို့လို့ LA ဘက်မှာ လက်နက်ဝယ်တဲ့ ကိစ္စတွေ၊ တော်တော်များများ တိုးပြီးတော့ ဝယ်တာခြမ်းတာတွေ ဖြစ်လာတယ်။ သူတို့ရဲ့ ကြောက်စိတ်က ဘာဖြစ်လဲဆိုတော့ (၁) အချက်က တခုခုများဖြစ်လာရင် သူတို့ အနိုင်ကျင့်ခံရမှာ၊ သူတို့ကို ကာကွယ်ဖို့လိုတယ်၊ အဲဒါတခုပေါ့။ နောက်တခုက တကယ့် ကပ်ရောဂါ အကြီးကြီး ဖြစ်လာတယ်ဆိုရင် ပစ္စည်းပစ္စယာတွေကို ကာကွယ်ဖို့လိုတယ်ဆိုတဲ့ အသိတွေနဲ့ လက်နက်တွေ ဝယ်ကြ၊ စုကြဆောင်းကြ ဖြစ်လာတယ်။
မေး ။ ။ အဲဒီလို လက်နက် ဝယ်ယူကြတဲ့အထဲမှာကော မြန်မာနိုင်ငံသားတွေ ပါလား။
ဖြေ ။ ။ ပါတယ်၊ ပါတယ်။ အခု အဲ့လိုမျိုးပါ ကြားရတယ်။
မေး ။ ။ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမှာလည်း မြန်မာတွေ နေထိုင်ကြတာ များတော့ ဒီကိုရိုနာ ဂယက်က မြန်မာ အသိုင်းအဝိုင်းကြားမှာ ဘယ်လောက်ထိ ရိုက်ခတ်မှု ရှိလဲ။
ဖြေ ။ ။ ကြုံတယ်။ ကြုံတယ်ဆိုတာက မြန်မာတွေ ကြားထဲမှာလည်း တတ်နိုင်သလောက် Distance တွေ ထားပြီးတော့ နေကြတယ်။ ဒါပေမဲ့ တချို့ကျတော့လည်း Social သမားတွေကျတော့လည်း သိတဲ့သူတွေက Social Distance ဘာလို့ မထားလဲလို့ ပြောကြတာတွေ ရှိတယ်။ နောက်တခုက ကျနော်တို့ Bay Area မှာက ကယ်လ်ဖိုးနီးယား တခုလုံးလို့ ပြောလို့ရတယ်။ နှစ်စဉ် သင်္ကြန်ပွဲ အကြီးကြီး လုပ်တယ်။ အဲဒီဟာက အခုဆိုရင် မနေ့ကတင်ပဲ အရေးပေါ် Meeting ခေါ်ပြီး ဒီနှစ်မှ ဒီအခြေအနေနဲ့ သင်္ကြန်ပွဲ မလုပ်ဖြစ်ဘူးဆိုပြီး ဖျက်တယ်။ ဒါတွေကတော့ Impact တွေပေါ့။
မေး ။ ။ အမေရိကန် အစိုးရရဲ့ ထိန်းချုပ်မှုကိုကော အမေရိကန်မှာ ရောက်နေတဲ့ မြန်မာတွေအနေနဲ့ ကျေနပ်အားရမှု ရှိလား။
ဖြေ ။ ။ မရှိဘူး။ မရှိတဲ့အပြင် ကျနော်တို့ ဒါကတော့ ပုဂ္ဂလိက ဆန်တာပေါ့။ သမ္မတရဲ့ ပြောပုံဆိုပုံနဲ့ သူ့ရဲ့ ကိုင်တွယ်ပုံတွေက မကောင်းဘူးပေါ့။ မကောင်းဘူးဆိုတာ ဒီရောဂါပိုးကိုတောင် Foreign Virus လို့ ပြောတာ။ ပြောတဲ့အပြင် တကယ့်တကယ်ကျ ဒီလို ကပ်ရောဂါဆိုရင် ဒါဘယ်သူ့မှ လက်ညှိုး ထိုးစရာ မလိုတော့ဘူးလေ။ လုပ်စရာရှိတာ လုပ်ရမှာပဲ။ ဒါပေမဲ့ အဲ့တပိုင်းက လူတွေရှိတယ်။ အထူးသဖြင့် အုပ်ချုပ်တဲ့လူက အပေါ်ကနေ လုပ်မှ အောက်ကနေ လိုက်လုပ်ကြမှာပေါ့။ ဒါက တပိုင်းပေါ့။
ပြီးတော့ နောက်တပိုင်းက ကျနော့် အမျိုးသမီးဆို မြို့တော်မှာရှိတဲ့ ဆေးရုံတခုမှာ အလုပ်လုပ်နေတဲ့ သူနာပြုပေ့ါ။ အဲဒီတော့ ကျန်းမာရေး ဝန်ထမ်းတွေအတွက်လည်း အရံအတားဖြစ်ဖို့တို့၊ အကာအကွယ် ဖြစ်ဖို့တို့ အဲဒါနဲ့ ပတ်သက်တဲ့ Awarness က ကောင်းကောင်း မလုပ်ဘူး။ ပြင်ဆင်မှုတွေ အရမ်းအားနည်းတယ်။ ဒါကြောင့်မို့လို့ ကျနော့် တဦးချင်း အမြင်အရဆို ဒီထက် အများကြီး ပြန့်ဦးမယ်လို့ ယူဆရတယ်။ ဘာလို့လဲဆိုတော့ ကြိုတင် စီစဉ်မှုတွေက တော်တော်အားနည်းတယ်။
ဒါပေမဲ့ ဒီမှာက State of Emergency လို့ ကြေညာလိုက်ရင် အရေးပေါ်ပိုက်ဆံတွေ ထုတ်သုံးလို့ရတယ်။ တော်တော်များများက အဲဒီပိုက်ဆံ သုံးဖို့အတွက် ကြေညာတာ။ ကြေညာပြီးရင် တကယ့်ချက်ချင်း Action မရှိဘူး။ ဒါက ကျနော် မြင်ရတဲ့ အရာပေါ့။ အခု ဒီကိစ္စမှာဆိုရင် အသက်ကြီးတဲ့သူတွေ၊ နာတာရှည်လူနာတွေ အသေပျောက်နှုန်း များတယ်လေ။
ဒါပေမဲ့ တကယ့် လူအိုတွေကိုထားတဲ့ စင်တာတွေမှာ သူတို့တွေက တကယ့် Visitor ကန့်သတ်တဲ့ ကိစ္စတို့ကို ကြပ်ကြပ်မတ်မတ် မလုပ်ဘူး။ တကယ် ကြေညာမှ Visitor ပိတ်တာတို့ ဘာတို့ လုပ်တယ်။ ကျနော့် အမြင်တော့ ကြိုတင်ပြင်ဆင်မှု တော်တော် အားနည်းတယ်လို့ မြင်တယ်။
မေး ။ ။ အခု ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမြို့ကို Lockdown လုပ်လိုက်ပြီဆိုတော့ ကိုထိန်လင်းတို့ မိသားစု အနေနဲ့ကော အဆင်သင့်ဖြစ်ရဲ့လား။ ဘာတွေ အဆင်မပြေတာ ရှိလဲ။
ဖြေ ။ ။ အဆင်သင့် ဖြစ်ပါတယ်။ ဖြစ်တယ်ဆိုတာက အဓိကတော့ ကိုယ့်စားသောက်ကုန်ပေါ့။ စားသောက်ကုန်က အထားခံတဲ့ ပစ္စည်းတွေကို ပုံမှန်လည်း ၂ ပတ်၊ ၃ ပတ်စာ ဝယ်တဲ့ အလေ့အထရှိတော့၊ နောက် မိသားစုလည်း မများတော့ ခဏခဏ ဈေးထွက်ဝယ်ရတဲ့ထဲမှာ မပါဘူးလေ။ အဲဒီတော့ ကိုယ်က အနိမ့်ဆုံး ၁ လလောက်ကတော့ အေးအေးဆေး စားလို့ ရမယ်ပေါ့။ တချို့ အေးခဲထားတဲ့ အစာတွေရှိမယ်။ အစာခြောက်တွေရှိမယ်။ ဒါမျိုးတွေကို အပြင်မထွက်ရဘူးဆိုရင်တောင်မှ ဒီဟာနဲ့တင်ပဲ ၁ လလောက် အေးဆေး နေလို့ရတယ်။
မေး ။ ။ အခြား ကိုထိန်လင်းတို့လိုပဲ ပြည်ပရောက် မြန်မာတွေနဲ့ လက်ရှိ မြန်မာနိုင်ငံမှာ နေထိုင်နေတဲ့ မြန်မာတွေကိုကော ဘယ်လို အကြံပြုချင်လဲ။
ဖြေ ။ ။ အဓိကကတော့ တကယ် အရမ်း စိုးရိမ်စရာ မလိုသလို၊ မစိုးရိမ်လို့လည်း မရဘူး။ နောက်တခုက ကိုယ့်တဦးချင်းကနေပဲ ဒါကို ပိုပြီး ဂရုစိုက်ရမယ် ထင်တယ်။ များသောအားဖြင့်ကတော့ ကြိုပြီးတော့ ဝယ်ဖို့တို့ဘာတို့က ကိုယ်ကိုယ်တိုင်ပဲ လိုက်နာရမှာကိုး။ နောက်တခုက လူစုလူဝေးရှိတဲ့ နေရာတွေ သွားတာမျိုးတို့၊ မလိုအပ်ဘဲ အပြင်မထွက်ဖို့တို့။
မြန်မာပြည်မှာ ရှိတဲ့သူတွေကို ကျနော် တိုက်တွန်းချင်တာက ဒီလိုအခြေအနေမျိုး ရှိတယ်၊ လူစုလူဝေးရှောင်ပါလို့ ပြောပေမယ့် နေ့တိုင်း ဈေးထွက်ဝယ်တဲ့ သူတွေလည်း အများကြီးပဲ။ အဲတော့ တချို့ဆို အိမ်မှာလည်း ဆန်တွေ၊ ဆီတွေ အပြည့်အစုံ ရှိရဲ့သားနဲ့ လူရှင်းတုန်းလေး ဈေးထွက်ဝယ်မယ်ဆိုတဲ့ သူတွေလည်း အများကြီးရှိတယ်။
အဲ့တော့ တတ်နိုင်သလောက်ကတော့ တဦးချင်းက ကာကွယ်မှပဲ ဒါကို မြန်မြန်တန့်အောင် လုပ်လို့ရတယ်။ ဒီရောဂါကတော့ အများဆုံး လူတွေကို ကူးစက်ပြီးတဲ့ အချိန်ကျမှပဲ တန့်မှာပေါ့။ အဲဒီတော့ အဲ့အခြေအနေတခုကို အခုထက်ထိတော့ မရောက်သေးဘူးလို့ ကျနော် ယူဆတယ်။
ကိုထိန်လင်းဟာ အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမြို့မှာ နေထိုင်နေတာ ၁၅ နှစ်ကြာပြီဖြစ်ပြီး သူက စာရေးဆရာနှင့် ကဗျာဆရာ တဦး ဖြစ်ပါတယ်။ ကိုထိန်လင်းဟာ ၂၀၀၀ ခုနှစ်များအတွင်းကလည်း ဧရာဝတီ သတင်းဌာနမှာ ၆ နှစ်ခန့် အယ်ဒီတာ အနေနဲ့ လုပ်ကိုင်ခဲ့သူတဦး ဖြစ်ပါတယ်။
ဆက်စပ် ဖတ်ရှုရန် သတင်းလင့်ခ်များ
ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမြို့ကို ၃ ပတ်ကြာ အဝင်အထွက် ပိတ်မည်
ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ကြောင့် အမေရိကန်မှာ သေနတ်နဲ့ ခဲယမ်း ဝယ်ယူမှုများ ရှိနေ
COVID-19 ကာကွယ်ဆေးကို အမေရိကန်မှာ ပထမဆုံးအကြိမ် စတင် စမ်းသပ်
